|
Getting your Trinity Audio player ready...
|
Akustik… Cuma akşamları evimin yakınındaki Ahmet Adnan Saygun Sanat Merkezi’nde senfoniye gittiğimde ruhum dinleniyor. Salonun akustiği çok güzel. Ses, müzik, akustik kafamın içinde bu kelimeler ve Elif, Elif, Elif. On binlerce kişinin katıldığı konserler, stadyumlar, amfitiyatrolar… Ses ne kadar önemli. Yaşadığımız mekanlarda, şehirlerde, gürültü kirliliğinden ve sesin kalitesinden nasıl rahatsız oluyoruz. Bir de bu kış Reha Tanör’ün Ud Çalan Kadınlar kitabını okurken şöyle bir bölüme rastladım.
“Süleymaniye Camisi Mimar Sinan tarafından yapılmıştır ve Osmanlı mimarisinin önde gelen yapıtlarından biridir. Kanuni Sultan Süleyman ile eşi Hürrem Sultan da burada yatarlar. Cami, Sinan’ın kendi ifadesine göre, “kalfalık dönemi eseri”dir. Yedi yılda tamamlanmıştır. İnşaatın uzun sürmesi kudretli padişahın canını sıkmış, olup biteni anlamak için bir gün camiye baskın yapmıştır. Rivayete göre gördüğü manzara şudur. Sinan, caminin orta yerinde oturmuş nargilesini fokurdatmaktadır. Tepesi atan padişah hiddetle ne yaptığını sorduğunda mimar sükunetle yanıtlar. İçtiği keyif nargilesi değildir, tömbekisi yoktur, fokurdattığı suyla camideki akustiği ölçmek ister. Mihraptaki imamın sesinin caminin her tarafına nasıl oranda dağılacağını hesaplamaktadır.
Sultan şaşırır. Gerisingeri Saraya döner. Sinan Anadolu’dan getirttiği turşu küplerini içleri boş ağızları dışarıya gelecek şekilde kubbenin eteklerine yerleştirmiştir. Geriye, bunların dizilmesiyle tamamlanan akustiğin ölçülmesi kalmıştır. Sonuç, Süleymaniye’nin akustiği caminin en önemli özelliklerinden biri olarak kabul ve tescil edilir.”
Öğretmenliğim sırasında ders verdiğim sınıfın akustiği çok önemliydi. Bazen yan sınıfın dersinde yapılan etkinliklerin gürültüsü rahatsız edici olurdu. İyi bir ses yalıtımı binalar için ne kadar önemli. Bu konuyu daha iyi öğrenelim diye Elif Dirim’e (’06) başvurdum.
Elif Lise 1 de öğrencim olmuştu; ACI’ dan emekli ve yine ACI mezunu Dilek Dirim’in (’79) kızıdır. Londra’da yaşıyor. Arada İzmir’e geliyor ama biz buluşamadık. Mailler ve whatsappler sağ olsun.
Elif ACI’dan sonra Hacettepe Üniversitesi Fizik Mühendisliğinde Lisans eğitimini tamamlamış. Sonra University of Edinburgh’da Acoustics ve Music Technology yüksek lisansını yapmış. Ardından Londra’da Vanguardia diye bir şirkette ‘Graduate Acoustics Consultant’ olarak işe başlamış. Yedi yıl Vanguardia’dan çalıştıktan sonra şimdi de 2,5 yıldır Experience Studios şirketinde ‘Senior Acoustic Consultant’ olarak çalışmakta.
Akustik neden ilgini çekti? O konuda uzmanlaşmaya nasıl karar verdin?
Akustik alanı şöyle ilgimi çekti; lisede fen alanında okudum. Daha çok keyif aldığım alan müzik olduğu için, ilkokuldan beri ağırlıklı olarak piyano ve biraz da diğer enstrümanlara yöneldim.
Fen alanından fizik mühendisliğine geçmek ve oradan da müziğin fiziği ve akustiğe yönelmek bunlar arasında iyi bir bağlantı oldu.
Akustik tarihi desem? Amfitiyatrolar? Hatırlarsan Oedipus okumuştuk Lise 1 de. Galiba Efes’e gittik performans için. Eskiden nasıl örnekler var?
Elbette ilk örnekler amfitiyatrolar (örneğin Efes Amfitiyatrosu). Antik Yunan ve Roma döneminde bu yapılar, kullanılan taş ve yarım daire geometrisiyle sesi doğal yöntemlerle yükselten ve bütün seyircilere rahatlıkla ulaştıran yapılardı.
Orta çağ ve Rönesans döneminde stadyum ve benzeri yapıların kullanımında bir duraklama oldu. 19. yüzyıl ve 20. yüzyılın başlarında sanayi devrimi, spor için kullanılmak üzere yapılan büyük stadyumların sayısını arttırdı. Burda önem verilen konu stadyumun akustiğinden çok kapasitesiydi.
20. yüzyılın ortası ve sonlarında teknolojinin ilerlemesiyle stadyumlarda ses sistemlerinin kullanımı başladı. Stadyumların zayıf akustiği bu tip güçlendirmelerle telafi edilebilir oldu. Bu dönemlerde akustik danışmanlar da ekibe eklendi, çünkü stadyumların birden fazla işlevi olması talep edilmeye başlandı.
21. yüzyılda akustik tasarım artık arena ve stadyum projelerinin olmazsa olmazı haline geldi. Akustik tasarım sürecinde günümüzde kullanılan yöntemler dijital modelleme ve simülasyonlar olarak evrildi. Bir projenin gelişim sürecinde akustik danışman, mimar ve mühendislerle her aşamada, stadyumun geometrisi, materyallerin seçimi ve kullanımı konusunda birlikte çalışmakta ve stadyumun tasarımı da buna göre şekillenmekte. Çok amaçlı stadyum ve arenalar hala revaçta ve buna ek olarak, açılır kapanır çatı sistemleri de oldukça gündemde. Sesi difüze ve absorbe eden panellerin kullanımı, sesin seyirciye eşit yayılmasını sağlamak için kaliteli ses sistemi dizaynı ve mekanın doğru şekilde izole edilmesi için çatı ve duvarların detay ve ağırlık incelemesi akustik tasarımda odak noktası oldu.
Live Aid konserini duymuştuk. 13 Temmuz 1985 te Afrika’daki açlar için düzenlenmiş iki mekanlı (WEmbley ve John F. K stadyumları) konsere onbinlerce kişi katılmıştı. Tekrar nasıl bu kadar popüler oldu büyük müzik konser olayları? İstanbul’da ve dünyada?
Live aid konserlerinin tekrar popüler olmasının birkaç sebebi var; nostalji, 1985 yılı Live Aid konserinin 30. yılının 2015’te kutlanması, hakkında belgeseller çıkması ve Live Aid videolarının sosyal medyada yaygınlaşması ve benzeri…
Türkiye’deki açık hava konserleri/festivaller şöyle listelenebilir: eskiden Barışarock ve One Love gibi kaliteli festivaller vardı. Rock’n’coke Türkiye’deki en büyük festivallerden biriydi.
Zeytinli Rock ve Whatafest gibi festivaller hala devam etmekte.
Bunun yanı sıra klasik müzik, caz gibi farklı müzik türlerini içeren festivaller de İstanbul’da ve bazı diğer illerde devam ediyor.
Yurtdışında en büyük festival örnekleri olarak Coachella (Amerika), Glastonbury (İngiltere), Tomorrowland (Belçika), Rock in Rio (Brezilya ve Portekiz) ve daha birçokları sayılabilir. İngiltere’de festival çok yaygın bir kültür. Bu yüzden yaz aylarında yoğun bir festival takvimi var. Hava her zaman müsaade etmese de!
Sen nasıl danışmanlık yapıyorsun? İş hayatına bakalım biraz…
Benim yaptığım Akustik Danışmanlık şöyle;
Çeşitli inşaat projeleri için mimar ve mühendislerle bir dizayn takımı kuruluyor. Bu takımın içinde akustik danışman da oluyor. Benim çalıştığım şirketlerin uzmanlık alanı hep stadyum ve arena projeleri oldu. İngiltere’deki premier lig stadları, İngiltere ve Avrupa’daki diğer stadyum ve arenalar, Arap Emirlikleri ve diğer Ortadoğu ve Asya ülkelerindeki dünya kupası stadları gibi projelerde çalıştım.
Süreç şöyle işliyor;
Diyelim bir stadyum projesi başladı. Bu stadı hem futbol hem konserler için kullanmak istiyorlar. Dizayn takımında mimarlar bir proje dizaynı hazırlıyor. Mühendislere ve danışmanlara hazırladıkları bütün planları ve 3 boyutlu modelleri gönderiyorlar. Ardından akustik danışman binada hangi materyaller nerede kullanılmalı temelde bunun tavsiyelerini veriyor.
Detaylı olarak da şöyle;
Örneğin stadyumu hem futbol hem konser için kullanmak için çatı nasıl olmalı ona bakıyor bir akustik danışman. Hangi materyaller kullanılmalı ki stadyumun içindeki atmosfer futbol için coşkulu olsun ama bir konser senaryosunda da sesin yankısının kontrolü sağlansın.
Kapalı bir stadyumun da çatısı mesela nasıl bir ağırlıkta olmalı ve hangi materyallerden yapılmalı ki stadyumdan etrafa ses yayılımı kontrol altına alınsın ve yakındaki binalar etkilenmesin (hastane, otel ya da evler gibi).
Stadyumun içindeki geri kalan odaların tasarımı da aynı konu etrafında oluyor. Bir duvarın kalınlığı ve yapısı mesela nasıl olmalı ki iki tane hassas oda arası ses geçişi olmasın.
Bütün bunları hesaplamalar ve bilgisayar modellemeleri ile çözümlüyoruz. Projeler aşama aşama ilerliyor ve git gide dizayn takımına daha detaylı tavsiyeler veriliyor.
Bunun haricinde, ilk 7 yıl boyunca, bu stadyum arena projelerinde ses sistemi dizaynı da yaptım. Bu da mesela bahsettiğimiz konser senaryosunda kullanılacak hoparlörlerin seçimi ve yerleştirilmesi gibi bilgisayar modellemeleri içeriyor.
Senin en keyif aldığın proje hangisi oldu?
Özellikle sevdiğim tek bir bir proje olmadı. Ancak dizayn sürecinin en sevdiğim kısımlarından bahsedebilirim. Örneğin farklı stadyumun kendine özgü mimari tasarımı gereği zor geometrisi ve bununla ilgili akustik modellemede yaratıcı çözümler bulunması veya çatısı açılır kapanır bir tasarımsa bunun getirdiği problemlere akustik alanında cevaplar bulunması bana oldukça eğlenceli geliyor.
En çok öğrendiğim ve yaratıcılık kullanabildiğim projeler en keyif aldıklarım oldu.
Belki de yıllardır yurtdışında yaşayan biri olarak dışarıdan bize bakmak nasıl? Neleri özlüyorsun?
Yurtdışında yaşamaya başlayalı 10 yıl oldu. Çok ilginç bir deneyim, anlatmak güç ama deneyeceğim. Yurtdışında yaşayan biri olarak Türkiye’ye bakmak, aslında içinde bir parça da orayı taşıma hali gibi. Orada yaşamıyor olmak, olaylara daha eleştirel yaklaşmayı kolaylaştırıyor; ama yine de oradaki insanların yaşadığı sıkıntılar beni derinden etkiliyor. Hem kendini bağlı hissetmek hem de tam olarak içinde olamamak, insanı garip bir aralıkta bırakıyor.
Türkiye’de en çok özlediğim şey insanlar- yakınlarım, sevdiklerim, ailem, arkadaşlarım ve aidiyet duygusu.
Mimar Sinan’ın tömbekisiz nargilesinden ve turşu küplerinden bu yana çok yol alınmış. Elif yeteneğini ve tutkusunu keşfetmiş ve bunu en iyi şekilde yapan biri. Ne mutlu ona! Ahh bir de hasretlik olmasa diyelim.
